သက်တော်-၆၀၊ ဝါတော် ၄၀-ခန့်ရှိပြီဖြစ်၍ အရွယ်တော်အားဖြင့်လည်းကောင်း, သာသနာရေး ဆောင်ရွက်ချက်များအရလည်းကောင်း, ဆဋ္ဌသင်္ဂီတိပုစ္ဆက, အဂ္ဂမဟာ ပဏ္ဍိတအစရှိသောဘွဲ့ထူးဂုဏ်ထူးများ အရလည်းကောင်း, သာသနာတွင် နေ, လအလား ထင်ရှားတော်မူလှသော ကျေးဇူးရှင်ဆရာတော်ကြီးသည် မိမိကိုယ်တော်တိုင် ကမ္မဋ္ဌာန်းတရားအပေါ်၌ ယုံမှားမှု, ဝိစိကိစ္ဆာဖြစ်နေခဲ့၍ တရားမတိုးတက်ဘဲ ရှိခဲ့သည်များကို အရိယာဝါသတရားတော်ကြီး(၁၃၂၄-ခုနှစ်)တွင် ဖွင့်ဟဝန်ခံတော်မူခဲ့သည်မှာ...

“ညွှန်ကြားတဲ့အတိုင်း တကယ်အားထုတ်ကြည့်ရင် ကိုယ်တိုင်တွေ့မယ်ဆိုတာကိုတော့ ဘုန်းကြီးတို့က ရဲရဲကြီး တာဝန်ခံပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အားမထုတ်ရသေးလို့ မယုံတဲ့သူကိုတော့ အပြစ်မတင်ပါဘူး၊ ဘာကြောင့်တုံး ဆိုတော့ သူကမှ ကိုယ်တိုင် မတွေ့သေးဘဲဟာကိုး။ ပွင့်ပွင့်လင်းလင်းပြောရရင် ဘုန်းကြီးတို့ကိုယ်တိုင်လဲ အစက မယုံခဲ့ပါဘူး။ ဘုန်းကြီး ရဟန်းရှစ်ဝါတုန်းက မင်းကွန်းဇေတဝန်ဆရာတော်ဘုရားကြီးထံ သတိပဋ္ဌာန် ကမ္မဋ္ဌာန်းတရား အားထုတ်ခဲ့ပါတယ်။

အဲဒီတုန်းက ဘုန်းကြီး စဉ်းစားဝေဘန်ကြည့်ခဲ့ပါတယ်။ သွားလျှင် သွားတယ်လို့ မှတ်ရမယ် ဆိုပါကော။ ရပ်လျှင်လဲ ရပ်တယ်၊ ထိုင်လျှင်လဲ ထိုင်တယ်၊ အိပ်လျှင်လဲ အိပ်တယ်လို့ မှတ်ရမယ် ဆိုပါကော။ ကွေးလျှင်လဲ ကွေးတယ်၊ ဆန့်လျှင်လဲ ဆန့်တယ်၊ စားလျှင်လဲ စားတယ်လို့ မှတ်ရမယ် ဆိုပါကော။ ရုပ်တရား နာမ်တရားဆိုတဲ့ သဘာဝ ဓမ္မအမည်လဲ မပါဘူး။ အနိစ္စ ဒုက္ခ အနတ္တ ဆိုတာတွေလဲ မပါဘူး။ တော်တော်ဆန်း တာပဲလို့ ဝေဘန်ပြီးတော့ မယုံကြည်ဘဲ ရှိနေခဲ့ပါတယ်။ မယုံတာက ယုံမှားမှု ဝိစိကိစ္ဆာနီဝရဏပဲ၊ သူက ဝိပဿနာဉာဏ်ပညာ မဖြစ်နိုင်အောင် မဂ်ဖိုလ်ကိုမရောက် နိုင်အောင် တားမြစ်တတ်ပါတယ်၊ အဲဒါကို ပယ်ရှားနိုင်ဘို့ရာ အလွန်အရေးကြီးပါတယ်။

ဘုန်းကြီးမှာတော့ အဲဒီတုန်းက ယုံမှားမှုကို အကောင်းထင်နေလို့ လျှောက်ပြီး တွေးတောနေခဲ့ပါတယ်။ သွားတယ် ကွေးတယ် ဆန့်တယ် ဒီလိုမှတ်နေရတာတွေက ပညတ်တွေပဲ၊ အထည်ဒြဗ် ပညတ်တွေကို ရှုနေတာပဲ၊ ပရမတ်ကို မရောက်သေးပါဘူး။ ဒါတွေကိုမှတ်ဖို့ ဆရာတော်ကြီးက အခြေခံအနေနဲ့ ပေးထားတာဖြစ်မှာပဲ။ နောက်ကျ တော့မှ ရုပ်တွေနာမ်တွေ အသေးစိတ်ခွဲပြဦးမှာနဲ့တူတယ် စသည်ဖြင့် မျှော်တွေးစဉ်းစား နေခဲ့ပါတယ်။ ကောင်းကောင်းလဲ အားမထုတ်ခဲ့ပါဘူး။ ဒါကြောင့် ရက် ၂၀-ကျော် တစ်လလောက်ကြာပေမယ့်လို့ ဘာမှထူးထူးခြားခြားမဖြစ်ခဲ့ဘူး။

နောက်ကျမှ အားထုတ်ရင်းအားထုတ်ရင်းနဲ့ အလိုလို သဘောပေါက်လာတယ်။ ‘အင်း သွားတယ် ကွေးတယ် ဆန့်တယ် စသည်ဖြင့် ကိုယ်အမူအရာ စိတ်အမူအရာတွေကို ဖြစ်တိုင်းဖြစ်တိုင်း လိုက်မှတ်နေတာဟာ အစအခြေခံတင်မဟုတ်ဘူး၊ အစလဲ ဟုတ်တယ်၊ အလယ်လဲ ဟုတ်တယ်၊ အဆုံးအထိလဲ ဟုတ်တယ်၊ သိစရာတွေ အားလုံး ကုန်နေပြီ၊ ဘာမျှမကျန်တော့ဘူး။ ဒါကြောင့် မြတ်စွာဘုရားက ဒီသတိပဋ္ဌာန်ကို “ဧကာယနော မဂ္ဂေါ” တခုတည်းသောလမ်း တကြောင်းတည်းသောလမ်းလို့ ဟောထားပေတာပဲ’လို့ သဘောပေါက်လာပါတယ်” ဟူ၍ ဖြစ်လေသည်။

ဆဋ္ဌသံဂါယနာအတွက် ကမ္ဘောဒီးယားသို့ရောက်စဉ် သာသနာပိုင်ဆရာတော် ကြီးနှင့် ညောင်ရမ်းဆရာတော်ကြီးတို့ အခက်ကြုံလျက်ရှိကြသည်။ ဆရာတော်ကြီး ၂ - ပါး ပါဠိဘာသာဖြင့် စကားပြောကြသော်လည်း တစ်ပါးကိုတစ်ပါး နားမလည်ဘဲ ရှိနေ ကြသည်။ ဤအခိုက်တွင် မဟာစည်ဆရာတော်ပြန်ရောက်လာသဖြင့် နိုင်ငံခြားပါဠိသံ ဖြင့် မဟာစည်ဆရာတော်က လျှောက်ထားပေးမှ သာသနာပိုင်ဆရာတော်ကြီး နားလည် တော့သည်။ ထိုအခါ “မဟာစည်ဆရာတော်ပါပေလို့ တော်တော့တယ်” ဟု ညောင်ရမ်း ဆရာတော်ကြီးက မှတ်ချက်ချလေသည်။ မဟာစည်ဆရာတော်သည် သာသနာ့ရိပ်သာ ၌ နိုင်ငံခြားသားဘုန်းတော်ကြီးများနှင့် မကြာမကြာတွေ့နေရ၍ နိုင်ငံခြားပါဠိ အသံ ထွက်ကို လေ့ကျင့်မိပြီး ဖြစ်နေသည်။ သူတို့ပြောသည်ကိုလည်း နားလည်၍ မိမိက လည်း သူတို့နားလည်အောင်ပြောတတ်သည်။ ထို့ကြောင့် ဤအရေးတွင် မဟာစည် ဆရာတော်က အလွယ်တကူ ဝင်ရောက်ပြောဆိုပေးနိုင်ခြင်း ဖြစ်လေသည်။

၁၉၅၆-ခုနှစ်၊ ဆဋ္ဌသင်္ဂါယနာတင် အောင်ပွဲပြုလုပ်တဲ့အချိန်က ပခုက္ကူအလယ်တိုက် ဆရာတော်ဘုရားကြီးများ, အရှေ့တိုက်ဆရာတော်ကြီး အရှင်ဇဝနပါ ကြွရောက် လာစဉ်က ရန်ကုန်မှာနေတဲ့ အလယ်တိုက်ကျောင်းဒကာကြီး ဘိုကလေးဆန်စက်သူဌေး ဦးစောဦးအိမ်မှာ ဆွမ်းကပ်လို့ ဆရာတော်ဘုရားကြီးများ ဝိနည်းသိက္ခာပုဒ်နဲ့ပတ်သက် ပြီး ကိုယ်ကျင့်တရားအကြောင်းတွေနဲ့ ပရိယတ်ပဋိပတ်အကြောင်းတွေ ရောက်သွား တော့ ကျေးဇူးရှင် မဟာစည်ဆရာတော်ဘုရားကြီးအကြောင်း ရောက်သွားကြပါတယ်။ ဆရာတော် ဦးနန္ဒဝံသ, ဆရာတော် ဦးဇဝနနဲ့ ဦးပညာဆရာတော်ဘုရားကြီးများကပါ “မဟာစည်ဆရာတော်ကတော့ အဖက်ဖက်က အင်မတန်ချီးကျူးစရာ ကောင်းပါပေ တယ်။ အလွန်လဲ အပြစ်ကင်းစင်ပေတယ်၊ အပြစ်ကင်းအောင် ပြောတတ်ဆိုတတ် နေတတ်ပေတယ်”လို့ အထူးချီးကျူးကာကို ကြားသိရလို့ အလွန်ပဲဝမ်းမြောက်ဝမ်းသာ ဖြစ်မိကြောင်း ဦးပွင့်ကောင်းက ပြောကြားခဲ့ပါသည်။

“မဟာစည်ဆရာတော်ကြီးနဲ့ပတ်သက်ပြီး ချမ်းမြေ့ဆရာတော် မိန့်ဖူးတာကတော့ အနေအထိုင် သိပ်သည်း ကျစ်လစ်တဲ့အကြောင်း၊ ဘယ်အချိန်ကြည့်ကြည့် မူမပြောင်းတဲ့ အကြောင်း၊ အချိန်ပြည့် အလုပ်လုပ်တဲ့အကြောင်း ပြောတယ်ဘုရား။ အချိန်ပြည့် အလုပ်လုပ်တယ်ဆိုတဲ့နေရာမှာ နေ့ခင်းပိုင်း တံခါးပိတ်ထားပေမယ့်လို့ အတွင်းမှာ လက်နှိပ်စက်ရိုက်နေတာပဲဘုရား။

မြို့ထဲမှာ တရားပွဲရှိလို့ ‘၇-နာရီမှာ လာပင့်ပါ့မယ်ဘုရား’လို့ လျှောက်ထားရင် မထိုးခင်ကတည်းက သင်္ကန်းကို ကြိုတင်ပြီးရုံထားလေ့ရှိတယ်။ သင်္ကန်းရုံဆိုတဲ့နေရာမှာ လည်း အသစ်ကိုလဲပြီး ရုံတာ မဟုတ်ဘူး။ ဝတ်ထားဆဲ သင်္ကန်းဟောင်းကိုပဲရုံပြီး ထိုင်စောင့်နေတာ။ ၇-နာရီခွဲလောက်မှ ဒကာတွေ ရောက်လာတယ်။ တော်တော်လေး နောက်ကြတယ်ဘုရား။ နည်းနည်းကျော်ရင်တောင် ကျော်မယ်။ ‘ဒီက ၇-နာရီထဲက သင်္ကန်းရုံစောင့်နေတာ’လို့ ဒါပဲ ပြောတယ်။ ဒါ တပည့်တော်ကိုယ်တိုင် ကြုံခဲ့တာ။

ဆရာတော်ကြီးကို တပည့်တော် သတိထားမိတာက မနက်အရုဏ်တက်ရင် စံကျောင်းပေါ်ကနကြွေကလာပြီး ချထားတဲ့ခုံလေးပေါ်မှာ ထိုင်တယ်။ နောက်ပြီး ရေစက် ချပေးတယ်။ အလှူရှင် ရှိရှိ၊ မရှိရှိ ရေစက်ချပေးတာပဲ။ ဆွမ်းစားကျောင်းက ဝေယျဝစ္စ လုပ်တဲ့သူ လေးငါးယောက်လောက် ဝိုင်းကန်တော့ပြီး ရေစက်ချလိုက်တာပဲ။ ဒါပုံမှန်ပဲ။ နေ့ဆွမ်းကြတော့လည်း နေ့ဆွမ်းကပ်တဲ့ ဒကာဒကာမတွေက ဆရာတော်ကြီးကို ကပ်တယ်။ ဘယ်က လာကပ်တာလဲ၊ ဘာလဲ၊ စတဲ့အကြောင်းအရာလေး အနည်းငယ် မေးပြီး တစ်ခါတည်း ရေစက်ချပေးလိုက်တာပဲ။ ရေစက်ချပေးပြီး အမှတ်လေးနဲ့ ဘုဉ်း ပေးတယ်။ ဆွမ်းဘုဉ်းပေးပြီးရင် စံကျောင်းပေါ် ပြန်တက်သွားတာပဲ။ ဘယ်သူနဲ့မှ စကားပြောမနေဘူး။ အလှူရှင်နဲ့လည်း စကားပြောမနေဘူး။

ဆရာတော်ကြီးရဲ့ အရပ်ဒေသက သံဃာတွေ၊ ဒကာတွေ လာလို့ရှိရင်လည်း ဘာကိစ္စလာသလဲ၊ ဘာလဲ စသဖြင့်အကျိုးအကြောင်းလေး မေးတယ်။ ပြီးရင် ‘ဒီရိပ်သာ ထဲမှာ သိတဲ့ဘုန်းကြီး ရှိသေးလား’ လို့ မေးတယ်။ ‘ရှိပါတယ်ဘုရား’လို့ လျှောက်ရင် ‘ကဲ ကဲ သူ့သွားနှုတ်ဆက်လိုက်ကြဦး’လို့ မိန့်တယ်။ ‘မရှိပါဘုရား’လို့ လျှောက်ရင် ‘ရောက်တဲ့အခါ ရိပ်သာထဲ လျှောက်ကြည့်ရင် ကြည့်လိုက်ကြဦး’လို့ မိန့်တယ်။ ဒီလို မိန့်ပြီး ပြန်လွှတ်လိုက်တာပဲ။ ပြန်သွားရင် တံခါးပိတ်ပြီး သူ့အလုပ်သူ လုပ်တာပဲ” ဟူ၍ ဆရာတော်အရှင်ဇဝန (ချမ်းမြေ့ရိပ်သာ)က ပြောကြားလေသည်။

“တစ်နှစ်မှာ ဆရာတော်ကြီးနှစ်ပါးဆုံပြီး တရားဟောဖို့ ကြုံပါတယ်။ မင်းကွန်း ဆရာတော်ကြီးက အရင်ရောက်နှင့်ပါတယ်။ ညနေကျရင် မဟာစည်ဆရာတော်ကြီး ရိပ်သာကို ရောက်ပါမယ်။ မင်းကွန်းတိပိဋကဆရာတော်ကြီးက ဘုန်းကြီးစီစဉ်ထားတဲ့ တရားဟောပလ္လင်ကြီးကိုကြည့်ပြီး ပလ္လင်တော်အမြင့်ကို သေသေချာချာတိုင်းတယ်။ ဘုန်းကြီးကိုခေါ်ပြီး မိန့်ပါတယ်။ အရှင်ဘုရားတဲ့၊ ပလ္လင်က လက်နှစ်သစ်လောက် မြင့်နေတယ်၊ ညနေကျရင် မဟာစည်ဆရာတော်ကြီး ဒီပလ္လင်မှာ တရားဟောမှာ။ မဟာစည်ဆရာတော်ကြီးက သီလကို အလွန်အလေးထားတာ။ ပလ္လင်အောက်ခြေကို ဖြတ်လို့ရရင် လက်နှစ်သစ်လောက် ဖြတ်ပါလို့ မိန့်တယ်။ မင်းကွန်းဆရာတော်ကြီးက မဟာစည်ဆရာတော်ကြီးကို အလွန်လေးစားပါတယ်။ ဘုန်းကြီးကလည်း လက်သမား တွေကို ဖြတ်ခိုင်းလိုက်ရတယ်” ဟု ကြို့ပင်ကောက် ဗောဓိသာသနာ့ရိပ်သာ ဆရာတော် အဂ္ဂမဟာပဏ္ဍိတ အရှင်သောနက ပြောကြားတော်မူပါတယ်။

မဟာစည်ဆရာတော်ကို တပည့်တော် မအံ့သြဘဲ မနေနိုင်တဲ့ အချက်တစ်ချက် ရှိတယ်၊ ပြောရဦးမယ်ဟု ဆရာတော်ဦးဇောတိက စကားစလာပါသည်။ “တပည့်တော်တို့ သင်္ဂါယနာတင်ရန်အတွက် စာပေကျမ်းဂန်များ စိစစ်တုန်းအချိန်ကပေါ့၊ တပည့်တော် မဟာစည်ဆရာတော်နဲ့ ရင်းရင်းနှီးနှီးကြီးမဟုတ်ပါဘူး။ သက်ဆိုင်ရာမှ တာဝန်ပေးချက် အရ မဟာစည်ဆရာတော်တို့ စာပေစိစစ်တဲ့နေရာမှာ ဘယ်စာအုပ်ယူခဲ့စမ်းပါ၊ ဘယ် စာမျက်နှာကို ဖတ်ပြစမ်းပါ၊ စသည်ဖြင့်စေခိုင်းတဲ့နေရာမှာ တာဝန်ဆောင်ရွက်ရုံမျှသာ ပါပဲ။ တရားလည်း အားမထုတ်ဖူးပါဘူး။

မဟာစည်ဆရာတော်ဘုရားကြီးဟာ သူဆုံးဖြတ်ချက်ချပြီးရင် ဘယ်သူမှ ချောက်ချားလို့မရဘူး၊ ကျမ်းဂန်ကလည်း တတ်သိနှံ့စပ်၊ ကိုယ်တိုင်ရှုမှတ်မှုကလည်း ထိထိရောက်ရောက်ရှိတော့ အားထားလောက်တဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ထူးပါပဲ။

အဲဒီအခါတုန်းက မင်းကိုးကွယ်တဲ့ ဆရာတော်ဖြစ်သည့်အလျောက် သမ္မတတို့၊ ဝန်ကြီးချုပ်တို့၊ ဝန်ကြီးတို့၊ အတွင်းဝန်တို့၊ မင်းကတော်အမျိုးမျိုးတို့ စသည်စသည် တကယ့် တိုင်းပြည်အထွတ်အထိပ်ပုဂ္ဂိုလ်ကြီးတွေ မကြာမကြာလာကြတာ တွေ့ရပါ တယ်။ ထိုပုဂ္ဂိုလ်ကြီးတွေ လာတဲ့အခါတိုင်းလိုလို တပည့်တော် မသိမသာ သတိထား အကဲခတ်ကြည့်မိတယ်။ မဟာစည်ဆရာတော်ဟာ အလွန်တည်ငြိမ်တာပဲ။ အနည်းငယ် မျှ အားရရွှင်လန်းတဲ့ မျက်နှာထားဖြင့် အယ်လဲဝမ်းသာဧည့်ခံတာ မတွေ့ရဘူး။ ကြည်နူး ဝမ်းသာစွာနှင့် ဧည့်ခံဖို့မဆိုထားနှင့်၊ အပိုစကားများတောင် လုံးဝမပြောဘူး။ မေးလျှောက်တာလောက်သော ပြောတယ်။ ပြန်တော့မလားဟု နှုတ်ဆက်စကားလေး တောင်မှ ပြောတာမတွေ့ရဘူး။ ဒါယကာ ဒါယိကာမများက တပည့်တော်များ ပြန်ခွင့် ပြုတော်မူပါဦးဘုရားဟု လျှောက်ထားမှ အင်းအင်း၊ ကောင်းပါပြီ။ ကောင်းပါပြီဟုဆိုပြီး သူလုပ်စရာရှိတဲ့အလုပ်သာ ဆက်လက်လုပ်ကိုင်နေတတ်ပါတယ်။ မဟာစည်ဆရာတော် ဟာ ကုလဒူသန အနေသန လာဘ်လာဘမျိုး ကင်းတော်မူတာမှ အံ့သြလောက်အောင် ပင် ကင်းတော်မူပါတယ်” ဟူ၍ ဆရာတော်ဦးဇောတိက ပြောကြားကြောင်း ဆရာတော် အရှင်ထေရဝံသထံမှ သိရှိကြည်ညိုခွင့်ရပါသည်။

မန္တလေးမြို့ မြတောင်ကျောင်းတိုက် ရွှေဝါဝင်းကျောင်းတိုက် ဆရာတော် အရှင် သာသနာဘိဝံသသည် “မဟာစည်ဆရာတော်နဲ့ပတ်သက်လို့ ပြောရမယ်ဆိုရင် သမာဓိနဲ့ ပတ်သက်လို့ကတော့ တော်တော် လေးစားထိုက်ပါတယ်။ ပုဒ်တစ်ပုဒ်ကိုတွေ့လို့ ပြင်မယ် ဆိုရင် သူထင်တဲ့အတိုင်း ဘယ်တော့မှ မပြင်ဘူး။ ဘုန်းကြီးတို့က ငယ်သေးပေမယ့် တိုင်ပင်တယ်။ ဒါက သဒ္ဒနီတိနဲ့ ညီတယ်၊ ဒါက မောဂ္ဂလာန်နဲ့ ညီပါတယ်ဆိုရင် လက်ခံ တယ်။ ဒါဆို နေရာကျပြီတဲ့။ ဒီလို မိန့်ပါတယ်။ သမာဓိအရှိန်အဝါက အလွန် အားကောင်းတယ်။ ဘယ်သူ့အပေါ်မှ အပြစ်ပြောလေ့မရှိဘူး။ အကောင်းဘက်က အမြဲ မြင်တတ်တယ်။ ရိပ်သာဘုန်းကြီးဖြစ်နေပေမဲ့ ဦးပဉ္စင်းတို့ တရားအားထုတ်ကြဦးလို့ တစ်ခွန်းမပြောဖူးဘူး။ မကျေနပ်တာတွေ့ရင်တော့ ခေါ်ပြီး ဆွေးနွေးတတ်တယ်။ တကယ်ဆိုရင် အဖွဲ့မှာ ဆရာတော်က ခေါင်းဆောင်ဥက္ကဋ္ဌပဲ၊ သူလုပ်ရင် အကုန်ရတာ ပဲ။ ဘုန်းကြီးတို့က အဲဒီတုန်းက လူငယ်တွေပဲ။ ခေါ်ပြီး မေးနေစရာတောင် မလိုပါဘူး။ ကရုဏာ အလွန်အားကြီးတယ်။ လူငယ်တွေအပေါ်လည်း အလွန်ငဲ့ပါတယ်” ဟူ၍ ပြောကြားတော်မူခဲ့လေသည်။

မဟာစည်ဆရာတော်ဘုရားကြီးအား ပဲနွယ်ကုန်းဆရာတော်က ပူဇော်သည်မှာ “တစ်ခါတုန်းက ဆရာတော်ကြီး ဧရာဝတီတိုင်းခရီးက ပြနကြွ်ကလာတဲ့အခါမှာ သင်္ဘော တွေက ရန်ကုန်ကို ညအချိန်မတော်ကြီး တစ်နာရီလောက် ဆိပ်ကမ်းမှာ ကပ်ပါတယ်။ ညတစ်နာရီကျော်လောက် ကျောင်းကိုရောက်တဲ့အခါကျတော့ ဒီနေ့တော့ ဆရာတော် ကြီး ခရီးပန်းလာတယ်။ မနက်လေးနာရီ ဘုရားဝတ်တက်၊ တရားထိုင်ဖို့ မကြွတော့ဘူး လို့ ထင်ရတာ။ ဒါပေမဲ့ လေးနာရီထိုးတော့ ဘုရားဝတ်တက်၊ တရားထိုင်ပါတယ်။ လွန်တော်မူသည်အထိ ကုသိုလ်ဝတ် ပျက်မသွားခဲ့ပါဘူး။ ဆိုဆုံးမရာတွင် နူးညံ့သိမ်မွေ့ လှသည့် စကားအသုံးအနှုန်းတို့ဖြင့် ဆုံးမသည့် သူတော်ကောင်းတို့ထုံးကို များစွာ ကြည်ညိုခဲ့ရပါသည်” ဟူ၍ ဖြစ်လေသည်။

ဒေါက်တာဦးသန်းနောင် (ယခု အရှင်သုနန္ဒ-မလေးရှား)က ပြန်လည်ပြောကြားရာတွင် “ဆရာတော်ဘုရားကြီးကို ဖူးမြော်တိုင်း တစ်ကြိမ်တစ်ခါမှ ကျွန်တော်၏ကိုယ်ရေး ကိုယ်တာ မိသားစုစီးပွားရေး စသည်တို့ကိုလည်းကောင်း၊ တိုင်းရေးပြည်ရေး မင်းရေး စိုးရေး စသည်တို့ကိုလည်းကောင်း၊ မေးမြန်းခြင်း အာလာပသလ္လာပစကားတို့ဖြင့် ဧည့်ခံ ပြောဆိုလောကွတ်လုပ်ခြင်း မရှိပါ။ ကျွန်တော်ရောက်လျှင် ဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် ကျမ်းပြုနေရာမှ တစ်ချက်လှမ်းကြည့်ပြီး “ဦးသန်းနောင်လား” ဟုလျှောက်ထားရန် စကားဖွင့်ပါသည်။ ကျွန်တော် လျှောက်ထားစရာရှိသည်ကိုလျှောက်လျှင် ကျမ်းပြုရင်းက လိုအပ်သည်ကိုသာ ဖြည်းညင်းတိကျစွာ ဖြေပါသည်။ ယင်းနောက် “အင်း ကောင်းပြီ ကောင်းပြီ”ဟု မိန့်ဆို၍ ပြန်ခိုင်းခြင်းဖြစ်ရာ ကျွန်တော်ဦးချ၍ ပြန်ခဲ့ရပါသည်။

ဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် အပြင်းအထန် အားထုတ်ဆဲယောဂီတစ်ဦးကဲ့သို့ နေ့စဉ်သွားလာလှုပ်ရှားရာ ဆွမ်းဘုဉ်းပေးရာ စသည်တို့၌ အလွန်သိမ်မွေ့ညင်သာစွာ ပြောဆိုပြုမူသည်မှာ အမှတ်သတိအမြဲရှိနေသည်ဟု ဆုံးဖြတ်နိုင်ပါသည်။

ဗုဒ္ဓသာသနာနုဂ္ဂဟအဖွဲ့မှသော်လည်းကောင်း၊ ဝေယျာဝစ္စ ဝန်ဆောင်သံဃာ ယောဂီများကသော်လည်းကောင်း မနှစ်သက်မလိုလားဖွယ်ရာကိစ္စများ လာရောက် လျှောက်ထားသည်ကိုပင် စိတ်ဆိုးမာန်ဆိုး မည်သည့်အခါမျှမပြော။ ‘ဒါဆိုတော်တော် အဆင်မပြေတာပဲ’ဟူ၍သာ မှတ်ချက်ပေးပါသည်။ ဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ မျက်နှာ တော်သည် စိတ်ဆိုးခြင်း၊ မာန်တက်ခြင်း၊ မြူးတူးရယ်မောနေခြင်း အလျှင်းမရှိ၊ အစဉ်သဖြင့် တည်ငြိမ်အေးချမ်းလျက်ရှိပါသည်။ ဆရာတော်ဘုရားကြီးထံမှောက်သို့ ရောက်တိုင်း တစ်ကြိမ်တစ်ခါမျှ အလဟဿ အနားယူအပန်းဖြေနေသည့် အပြုအမူမျိုး မတွေ့ရဖူးပါ။ ဘုရားဝတ်ပြု၊ တရားထိုင်၊ စင်္ကြံလျှောက် သို့မဟုတ် စာကြည့်စားပွဲတွင် ထိုင်၍ ကျမ်းပြုနေသည်ကိုသာ မြင်ရပါသည်။

ဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် ဗျာဓိတရားနှိပ်စက်၍ နာမကျန်းဖြစ်သည့်အခါတိုင်း မည်မျှ ဝေဒနာပြင်းထန်သည်ဖြစ်စေ၊ ညည်းညူ တွန့်လိမ် ဣန္ဒြေ ကိုယ်နှုတ်အမူအရာ ဖောက်ပြန်သည်မရှိ။ ဆရာဝန် သမားတော်ခေါ်ပေးဖို့ တစ်စုံတစ်ယောက်အား အကြောင်းကြားရန် စေခိုင်းပြောဆိုသည်ဟူ၍ တစ်ခါတစ်ရံမျှ မရှိခဲ့။ အနီးကပ်ပြုစု စောင့်ရှောက်သူများက အကဲခတ်၍ စီစဉ်ခေါ်ယူ ပြုစုကုသခဲ့ကြရသည်သာ ရှိပါသည်” ဟူ၍ မှတ်တမ်းတင် ကြည်ညိုခွင့်ရရှိပါသည်။

ကျေးဇူးရှင်ဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ ကြည်ညိုဖွယ်ဂုဏ်ရည်များကို ဦးပွင့်ကောင်း က ပြန်လည်ပြောကြားရာတွင် “အကြောင်းအားလျော်စွာ ကိစ္စအမျိုးမျိုး၌ တွေ့ဆုံသမျှ သော တပည့်ရဟန်း, လူ, ဒါယကာ, ဒါယိကာမများအား ချီးကျူးဖွယ်ရာ ချီးမြှောက် ဖွယ်ရာ အချက်အလက်များကိုသာ ရှာဖွေ၍ ဝမ်းသာစရာ အားတက်စရာသာလျှင် မိန့်ကြားလေ့ရှိပါသည်။ အရိယာပညာရှိ သူတော်ကောင်းပုဂ္ဂိုလ်ကြီး ဖြစ်ပါသည်။ ပရိယတ်ပဋိပတ် စွယ်စုံကျွမ်းကျင်သောပညာရှိသူတော်ကောင်းကြီး ဖြစ်ပါသည်။ အလွန် စေတနာသဒ္ဓါတရား ကောင်းသည်။ ဝီရိယကောင်းသည်၊ အလွန်ကြိုးစားသည်၊ အလွန်ထက်မြက်ပါပေသည်။ သာသနာတွင် မရှိမဖြစ်သောပုဂ္ဂိုလ် ဖြစ်သည်။ နေရာ တကျ ဆောင်ရွက်တတ်ပေသည်။ သဒ္ဓါတရား အလွန်ကောင်းပြီး ကိစ္စတိုင်းတွင် ထက်ထက်မြက်မြက်နှင့် အောင်မြင်အောင်ဆောင်ရွက်တတ်သောပုဂ္ဂိုလ် ဖြစ်ပါပေ သည်။ ဗဟုသုတနှင့်ပြည့်စုံသော လူတော်လူကောင်းတစ်ယောက်ပါပဲဟု နည်းမျိုးစုံ ချီးမွမ်း ချီးကျူးဂုဏ်ပြုသောစကားများကိုသာ မိန့်ကြားလေ့ရှိပါသည်။

ကဲ့ရဲ့ဖွယ်ရာရှိပြီး အားမရဖွယ်ရာကိစ္စများ အပြစ်ပြောစရာကိစ္စများ တွေ့ရှိနေသော ပုဂ္ဂိုလ်များအတွက်မူ ဒီပုဂ္ဂိုလ်ကတော့ဖြင့် တယ်နေရာမကျလှဘူး၊ မတော်လှဘူး။ ဘယ်ပုဂ္ဂိုလ်ကဖြင့် ဘယ်နေရာမှာ သင့်တော်သလိုရှိပေမယ့် မည်သည့်ကိစ္စ မည်သည့် အမျိုးအစားကျတော့ နေရာမကျလှဘူး။ ပညာရှိသူတော်ကောင်းတို့အနေနှင့် ချီးကျူး မယ် မဟုတ်ပါဘူးဟုသာ အတိုချုပ် ပြောလေ့ရှိပါသည်။ အလွန်အကျူး ပြစ်တင်ရှုတ်ချ လေ့မရှိပါ။ ပြစ်တင်ဝေဖန်စရာရှိလျှင် အကျယ်ချဲ့ပြီးတော့ မိန့်ကြားလေ့မရှိပါ။

ကျေးဇူးရှင် မဟာစည်ဆရာတော်ဘုရားကြီးနှင့်တွေ့လျှင် ရေတွေ့သော ကြာပမာ လန်းရွှင်ကြည်သာပြီး စိတ်ချမ်းသာကိုယ်ချမ်းသာ ဖြစ်သွားသည်ဟုသာ အများက ပြောဆိုလေ့ရှိကြပါသည်။ မည်သို့သော အကြောင်းအရာကိစ္စများ၌မဆို ကဲ့ရဲ့ပြစ်တင် ဖွယ်ရာ စိတ်မချမ်းမြေ့ဖွယ်ရာ တွေ့ရလျှင်လည်း အလွန်အပြစ်ပြောခဲ၍ ‘ဒီလိုတော့ ဖြစ်တတ်တာပါပဲ’ ဆိုသော အမျက်ဖြေစကားကိုသာ ဖြေ၍ပြောလေ့ရှိသည်။

အကယ်၍ ပြောဆိုမိန့်ကြားမှသာဖြစ်မည်ဟု ဆိုသောအခါများတွင်လည်း ဒီလိုတော့ဖြင့် မလုပ်သင့်ပါဘူး၊ မပြောသင့်လှပါဘူး၊ ဒီလိုလုပ်ခြင်း, ပြောခြင်းအားဖြင့် အကျိုးသာယုတ်ဖို့ရှိတယ်လို့ ပြောလေ့ရှိပါတယ်။ တစ်ခါတစ်လေ တပည့် ရဟန်းသံဃာ များထဲမှ မသင့်တော်တာ ဝိနည်းနှင့်ဆန့်ကျင်တာ တွေ့ခဲ့လျှင်လည်း တပည့်တော်တို့ အသိုင်းအဝိုင်းမှာတော့ အရှင်ဘုရားတို့ နေလို့မတော်ဘူးဟုသာ အေးအေးချမ်းချမ်း မိန့်ကြားလေ့ရှိပါသည်။ အကယ်၍ အရှင်ဘုရားတို့ ယခုလို ကိုယ့်သဘောကျ လုပ်ချင်တယ်ဆိုရင် တခြားကြွပြီးတော့ ကိုယ်လုပ်ချင်သလို ကိုယ်ဆောင်ရွက်ချင်သလို လုပ်ပါဟု မိန့်ကြားလေ့ရှိပါသည်” ဟူ၍ ဖြစ်ပါသည်။

ဦးပွင့်ကောင်း၏ဇနီးဖြစ်သူ ဒေါ်ခင်နွဲ့ရီကမူ “သားတွေကို ရှင်ပြုတဲ့ရက်မှာ မဟာစည်ဆရာတော်ဘုရား၊ ဝေဘူဆရာတော်ဘုရားနဲ့ တောင်မြို့မဟာဂန္ဓာရုံဆရာ ဘုရားတို့ ၃-ရက်စီ ညတရားပွဲများကို ကျင်းပတယ်။ မြောင်းမြဆရာတော်ကြီးက ကျွန်မတို့မိသားစုအား အဲဒီရက်ကို ယောဂီဝတ်နဲ့ ၉-ပါးသီလဆောက်တည်ခိုင်းတယ်။

မဟာစည်ဆရာတော်ဘုရားကြီးက ဒကာကြီးအနေနဲ့ စိတ်အေးချမ်းသွားပြီ မဟုတ်လားတဲ့။ သာသနာပြုတယ်ဆိုတာ အင်မတန် ကံကောင်းလို့ပြုရတာတဲ့။ သာသနာပြုတယ်ဆိုတာ ဘုန်းလည်းရှိမှ၊ ကံလည်းရှိမှ၊ ဉာဏ်လည်းရှိမှ၊ တော်ရုံတန်ရုံ ကံနဲ့ သာသနာပြုခွင့်မရဘူးတဲ့။ စိတ်စေတနာ သဒ္ဓါတရား ကောင်းကောင်းနဲ့လုပ်ရင် အကျိုးပေးခြင်းလည်း မတူဘူးတဲ့။ အဲဒီလို လိုရင်းလောက်ပဲ ပြောသွားတယ်။

ဆရာဒကာ ဆက်ဆံရေးမှာဆိုရင်လည်း အဆင့်အတန်း မခွဲခြားဘူး။ အချို့ နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲ လူကြီးပိုင်းတွေ ဆရာတော်ကြီးကျောင်းပေါ်တက်ပြီး ကန်တော့ တယ်။ ဆရာတော်ကြီးက ဟေ့ဒကာလေး ဘာလဲလို့ မမေးဘူး။ ဒီအတိုင်း ထိုင်နေရတယ်။ အမြင်မတော်တာနဲ့ အဖွဲ့က ဦးလှကြိုင်ရယ်၊ ဦးပွင့်ကောင်းရယ်၊ တက်သွား တယ်။ ဒီတော့လည်း ဆရာတော်ကြီးက သတိမထားဘူး။ သူ့ကိစ္စသူလုပ်နေတာပဲ။ ဆရာတော်ဘုရား ဒါဟာ ဘယ်သူဆိုတော့ ဆရာတော်ကြီးက ‘ဟင် ဘုန်းကြီးကတော့ ဘယ်သူမှမသိဘူးတဲ့။ အဖွဲ့ကလူတွေလောက်ပဲ မှတ်မိတယ်တဲ့။ လျှောက်စရာရှိလဲ လျှောက်သွားတဲ့’။ အဲဒီလို ဘယ်သူဘယ်ဝါ ကြီးတယ်၊ ငယ်တယ်မခွဲခြားဘူးလေ။ ဘာမျှ ဖက်လဲတကင်း လောကွတ်ဆိုတာ မထားဘူး။ ဆရာတော်ဘုရားကြီးက အင်မတန် တည်ငြိမ်လေးနက်တဲ့ သိက္ခာနဲ့ပဲ နေပါတယ်” ဟူ၍ ဖြစ်ပါသည်။

ကျေးဇူးတော်ရှင်မဟာစည်ဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ ရုပ်တုတော်နှင့် စပ်လျင်း၍ ဝက်လက်မစိုးရိမ်ဆရာတော် ဦးတိဿက “ဘုန်းကြီးအမြင်တွင် ဆရာတော်ဘုရားကြီး သက်တော်ထင်ရှားရှိတုန်း ဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ ရုပ်တုတော်ပြုလုပ်ထားသင့်သည်၊ သက်တော်ထင်ရှားမရှိသည့်နောက်မှ ဓာတ်ပုံကိုကြည့်၍ ထုလုပ်ရလျှင် တူသင့် သလောက် တူမည်မဟုတ်၊ ဤကိစ္စကို ဆရာတော်ဘုရားကြီးအား လျှောက်ထားပြီး စောစောက ပြုလုပ်ထားမှဖြစ်မည်ဟု မြင်လာသည်။

သို့ဖြစ်၍ ‘ဆရာတော်ဘုရား- ဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ပုံတူ ရုပ်တုတော် ရှိသင့် သည်ဟု ထင်ပါသည်ဘုရား။ ဆရာတော်ဘုရားထံမှ ခွင့်ပြုချက်ရလျှင် ပြုလုပ်လိုပါ သည်။ ဓာတ်ပုံကိုကြည့်၍ထုလုပ်လို့ တူသင့်သလောက် တူမည်မဟုတ်ပါ။ တပည့်တော် များ ဆရာတော်ဘုရားထံမှ ခွင့်ပြုချက် ရသည်နှင့်တပြိုင်နက် ရုပ်တုတော်ဖြစ်မြောက် ရေးကို အားထုတ်ကြမည် ဖြစ်ပါသည်ဘုရား’ ဤအဓိပ္ပာယ်အတိုင်းပင် ဝက်လက်မှ နေ၍ စာဖြင့်လှမ်းပြီး လျှောက်ထားလိုက်ပါသည်။

မကြာမီမှာပင် ဆရာတော်ဘုရားကြီးထံမှ စာပြန်လာ၏။ စာမှာ ‘ဓာတ်ပုံတွေ ရှိနေပြီဖြစ်လို့ ရုပ်တုလုပ်နေရန်လိုမည်မဟုတ်ပါ။ ဓာတ်ပုံရှိနေရင် ပြီးနေတာပဲ’တဲ့။ လိုရင်းအဓိပ္ပာယ်မှာ ဤသို့ပင် ပြန်စာရေးလိုက်ပါသည်။ ဤပြန်စာအရ အတင်းထိုး လျှောက်ထားရန် မသင့်သဖြင့် နောက်ထပ် မလျှောက်ထားတော့ပဲ အသာနေခဲ့ပါသည်။ သို့သော် ဤပေးစာ ပြန်စာနှင့် ပတ်သက်၍ နာယကအဖွဲ့ဝင် ဆရာတော်အချို့နှင့် တွေ့သည့်အခါ လျှောက်ထားခဲ့သည်။ နာယကအဖွဲ့အစည်းအဝေးသို့ တင်ပြလျှောက် ထားခြင်း မဟုတ်ပါ။ နာယကအဖွဲ့ဝင်ဆရာတော်များ စည်းဝေးချိန် ရောက်လာ၍ စည်းဝေးလာကြသည့်အခါ ဤကိစ္စကို သိပြီးဖြစ်နေသော ဆရာတော်တစ်ပါးက္ထ’ဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ ရုပ်တုတော်ဖြစ်မြောက်ရေးကို တပည့်တော်တို့ နာယက အဖွဲ့က ဆုံးဖြတ်ပြီး ဆောင်ရွက်မှဖြစ်မည်၊ ဝက်လက်ဆရာတော်တစ်ပါးတည်းအနေနဲ့ လျှောက်ထားရာ၌ ဆရာတော်ဘုရားကြီးက ခွင့်မပြုဘဲ ဖြစ်နေပါသည်။ ဆရာတော် ဘုရားကြီး ရုပ်တုတော်ပြုလုပ်ကြဖို့ သင့်ပြီဖြစ်ကြောင်း အဆိုကို တပည့်တော်က တင်သွင်းသည်’ ဟု အဆိုကိုတင်သွင်းရာ ထိုအဆိုကို နာယကအဖွဲ့ ဆရာတော်တို့က သဘောတူဆုံးဖြတ်လိုက်ကြသည်။ ဤဆုံးဖြတ်ချက်ကို ဝက်လက်ဆရာတော်က ဆရာတော်ဘုရားကြီးထံ လျှောက်ထားရန် တာဝန်ပေးလိုက်ကြတော့သည်။

တာဝန်ရှိလာသည့်အလျောက် ဆရာတော်ကြီးသီတင်းသုံးရာ စံကျောင်း အပေါ်ထပ်သို့တက်ရောက်ချဉ်းကပ်ပြီးလျှင် ‘ဆရာတော်ဘုရား တပည့်တော်က မည်သို့မျှ လှုံ့ဆော်ခြင်းမပြုဘဲ နာယကဆရာတော်များအဖွဲ့က ဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ ရုပ်တုတော်ရှိသင့်ကြောင်းကို ဆုံးဖြတ်ကြပါသည်ဘုရား’ ဤသို့ လျှောက်ထားခဲ့ရသည်။ မိမိကလျှောက်ထားသည်ကို ခွင့်မပြုခြင်းကြောင့် နာယကဆရာတော်များအား လှုံ့ဆော်ပြီး ဆရာတော်ဘုရားကြီး ဆန္ဒမရှိသည်ကို အတင်းမရ အရ တိုက်ယူသည်ဟု ထင်မည်စိုးသဖြင့် မိမိလှုံ့ဆော်သည်မဟုတ်ကြောင်းကို ထည့်သွင်း လျှောက်ထားလိုက် ခြင်းဖြစ်၏။ သည်တော့မှ ဆရာတော်ဘုရားကြီးက ‘ရုပ်တုလုပ်ရင် ဘာနဲ့လုပ်ကြမှာလဲ’ တဲ့။ ‘ကွန်ကရစ်နဲ့လုပ်ရင် ကောင်းမယ်ထင်ပါတယ်ဘုရား’လို့ လျှောက်ထားရာ ‘ကြေးနဲ့လုပ်ရင် အန္တရာယ်များတယ်မ ကောင်းဘူး’ဟု အမိန့်ရှိပါသည်။

နာယကအဖွဲ့မှ သင့်တော်မည်ထင်၍ ဆုံးဖြတ်သည့်အခါ၌ ဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် မိမိ၏အလိုဆန္ဒကို ရုတ်သိမ်းတော်မူလျက် နာယကဆရာတော်တို့၏ အလိုဆန္ဒအတိုင်း ငြင်းပယ်ခြင်းမပြုပဲ ခွင့်ပြုတော်မူခဲ့ပါသည်” ဟူ၍ ဖြစ်လေသည်။

၁၃၃၉-ခုနှစ် တပေါင်းလပြည့်နေ့ ဆိပ်ခွန်မဟာစည်သာသနာ့ရိပ်သာ ရုပ်တု တော် ပုံတော်အခမ်းအနားဖွင့်ပွဲ၌ ကျေးဇူးရှင်ဆရာတော်ဘုရားကြီးက “မူလပထမ ဘုန်းကြီးတို့ရဲ့ ရုပ်တုတော်တည်ဆောက်ဘို့ဆိုပြီးတော့ အလိုရှိတဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်တွေက ဘုန်းကြီးထံကို လျှောက်ထားတောင်းပန်ကြပါတယ်၊ ဓာတ်ပုံလောက်ရှိရင် တော်လောက် ပါပြီ၊ ရုပ်တုတော်မလိုပါဘူးနဲ့တူပါတယ်လို့ ဘုန်းကြီးငြင်းဆိုထားခဲ့ပါတယ်။

ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ နောက်သားသမီး တစ်ဆက်နှစ်ဆက်လောက် ကြာလို့ရှိရင် ပေါ့ပေါ့ဆဆ ဖြစ်ချင်ဖြစ်သွားမှာပါလို့။ နောက်တော့ ထင်ရှားတဲ့ဆရာတော်ကြီးဖြစ်လို့ ရုပ်တုတော် ရှိသင့်ပါတယ်၊ နောင်လာနောက်သားတွေ အသိအမှတ်ပြုဘို့လိုပါတယ် ဆိုပြီးတော့ နာယကဆရာတော်တွေအများက သဘောတူဆုံးဖြတ်ထားတာ ဆိုပြီး လျှောက်ထားတော့ ဘုန်းကြီးကလဲ ငြင်းလို့မဖြစ်တာနဲ့ ခွင့်ပြုရပါတယ်။

အခု ဘုန်းကြီးတို့ ရုပ်တုတော်ကတော့ ကိုးကွယ်ဘို့မဟုတ်ပါဘူး၊ အသိအမှတ် ပြုဖို့လောက်ပါပဲ၊ အထိမ်းအမှတ်အနေနဲ့ တည်ထားတာကတော့ အကျိုးရှိသင့် သလောက် ရှိပါလိမ့်မယ်” ဟူ၍ဖြစ်ပါသည်။

၁၉၅၂-ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီလတွင် လာရောက်အားထုတ်သော ဗြိတိသျှ ဒုတိယရေတပ်ဗိုလ်ချုပ် (E. H. Shattock) ၏အမြင်ကို တင်ပြပါမည်။ “ပထမပတ် ကုန်ဆုံးခါနီး တစ်နေ့တွင် မဟာစည်ဆရာတော် ဆေးရုံမှဆင်းလာ၍ ကျွန်တော်သည် တရားအားထုတ်ရာ၌ တွေ့ရသည့် အတွေ့အကြုံတို့ကို ဆရာတော်ကြီးနှင့် တွေ့ဆုံ လျှောက်ထားခွင့်ရပါတော့သည်။ ဆရာတော်ကြီးအား ကြည့်ရသည်မှာ သိပ်နေကောင်းပုံ မပေါ်သေး၊ နွမ်းနယ်၍လည်းနေသည်။ သို့သော် ပြောစမှတ်ပြုရလောက်အောင် စိတ်ဓာတ်ကြံ့ခိုင် တည်ငြိမ်သည့်အပြင် ဉာဏ်ပညာအမြော်အမြင်နှင့်ပြည့်စုံသော ပုဂ္ဂိုလ်မြတ်တစ်ပါးဖြစ်ကြောင်းကိုမူ ရုတ်ခြည်းသဘောပေါက်လိုက် ပါသည်။

ဆရာတော်ကြီးသည် အရပ်မြင့်မား၍ ကိုယ်ကာယ တောင့်တင်းသန်မာပြီးလျှင် မျက်နှာပုံသဏ္ဌာန်မှာ ထူးခြားပေါ်လွင်လှသည့်အပြင် စိတ်အားထက်သန်သည့်အသွင် ကို ဆောင်လျက်ရှိသည်။ ကြည့်ပုံရှုပုံကတော့ တမူထူးခြားစွာ စူးရှထက်မြက်၍ တွေဝေမှုကင်းသည်။ ကြင်နာမှုနှင့် တစ်ဖက်သားအား စာနာသဘောပေါက်မှုတို့ အတိုင်းမသိ ကိန်းအောင်း တည်ရှိနေသည်ဟူ၍လည်း စိတ်ထဲတွင် ခံစားလာမိပါသည်။ ဤကဲ့သို့သောပုဂ္ဂိုလ်မျိုးသည် အမှန်တရားကို ကျဉ်းကျဉ်းမြောင်းမြောင်း ဆုပ်ကိုင်ထားရှိ မည်ကား မဟုတ်ပေ။ ဆရာတော်ကြီး၏ မျက်နှာတော်သည် ယုံကြည်ချက်၊ အင်အား၊ အေးငြိမ်းမှုတို့နှင့်လည်း လွှမ်းခြုံလျက်ရှိပေသည်။ ဆရာတော်ကြီး၏ သက်တော်မည်မျှ ရှိမည်ကို ကျွန်တော်မသိပေ၊ မျက်နှာတော်ပေါ်တွင် အသားအရေများ တွန့်ရှုံ့နေခြင်း ကင်းလေသည်။ ကျွန်တော့်အတွက်မူ ဆရာတော်၏စာနာမှုနှင့် အေးငြိမ်းတည်ငြိမ်မှု တို့ကို မပျက်ပြယ်စတမ်း စွဲမှတ်နေမည်ဖြစ်သည်။ ဆရာတော်၏ သြဇာတိက္ကမသည် ကျွန်တော့်အား လွှမ်းခြုံသွားရာ၌ အဖွဲ့အစည်းတစ်ခု၏ အကြီးအကဲဟူသည့် အရှိန် အဝါက မဟုတ်ဘဲ ပုဂ္ဂိုလ်အရသာ ဖြစ်ပါသည်” ဟူသတည်း။

“ကထာဝတ္ထု အနုဋီကာလာ နျာသသုတ္တမှယူ၍ပြဆိုသည့် နိဂ္ဂဟဌာန၂၂-ပါးကို အလွယ်တကူ သိနားလည်နေစေလိုသော ပြင်းပြစွာဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည့် ထိုစိတ်ဆန္ဒ၏ တိုက်တွန်းချက်အရ သင့်လျော်သော ကျမ်းတခုပြုစုရန် ကြံမိသောအခါ မိမိကိုယ်တိုင် ပြုစုခြင်းထက် အရှင်သီလာနန္ဒာဘိဝံသအားပြုစုရန် တောင်းပန်တိုက်တွန်းခြင်းက ပိုမို၍ပြည့်စုံခိုင်လုံသောအားဖြင့် အထူးပင်ကျေးဇူးများလိမ့်မည်ဟု မြော်မြင်မိ သောကြောင့် ထိုအရှင်အား ရေးသားပြုစုရန် တောင်းပန်တိုက်တွန်းခဲ့ပါသည်။

ထိုတိုက်တွန်းချက်အရအားဖြင့် အရှင်သီလာနန္ဒာဘိဝံသသည် ဝမ်းမြောက်ဝမ်းသာ စိတ်ဆန္ဒထက်သန်စွာဖြင့် သက်ဆိုင်ရာကျမ်းများမှ ဖော်ပြသင့်သောအချက် အလက်ဟူသမျှကို လိုလေသေးမရှိအောင် အပြည့်အစုံ ဖော်ပြ၍ ဤဝါကျာဝယဝ,ဝဏ္ဏနာ ကျမ်းကို ပြုစုခဲ့ပေသည်” ဟု ကျမ်းဦး၌ချီးမြှင့်တော်မူခဲ့သော အမှာစကား၌ မိမိကိုယ်ကို နှိမ့်ချ၍ မာနကင်းစင်တော်မူသော မဟာစည်ဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ဂုဏ်ကို သိမြင်နိုင်ပါသည်။ အကြောင်းကား ထိုစဉ်အချိန်က အရှင်သီလာနန္ဒာဘိဝံသသည် သက်တော် ၄၀-ကျော်မျှရှိ၍ မဟာစည် ဆရာတော်ဘုရားကြီးအောက် ၂၃-နှစ်ခန့်ငယ်ပေသည်။

ဆရာတော်ဘုရားကြီး မန္တလေးသို့ရောက်ရှိစဉ် အရှင်သီလာနန္ဒာဘိဝံသ သီတင်းသုံးရာကျောင်းတိုက်သို့ ကြွတော်မူရန်စီစဉ်ခိုက် ဒကာဦးစိန်ဝင်း (ဝင်းလိုက်ရုပ်ရှင်)က ထိုအရှင်အား သွားရောက်ပင့်ပေးပါမည့် အကြောင်း လျှောက်ထားလာလေသည်။ ထိုအခါတွင် “စာပေနှင့်ပတ်သက်ပြီးသိလို၍ မေးမြန်းမည့်သူကသာ ဖြေကြား ပေးမည့်ပုဂ္ဂိုလ်ထံ သွားရပေမည်” ဟုမိန့်ကြားပြီး ဆရာတော်ဘုရားကြီး ကိုယ်တော်တိုင်ပင် ကြွသွားတော်မူခဲ့လေသည်။

ကျေးဇူးတော်ရှင် မဟာစည်ဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ ကြည်ညိုဖွယ်ဂုဏ်များကို ဝက်လက်မစိုးရိမ်ဆရာတော် ဦးတိဿက ဖော်ပြထားသည်မှာ “ဆရာတော်ဘုရားကြီးမှာ ဉာဏ်တော်အင်အားသာ ကြီးမားထက်မြက်တော်မူ သည်မဟုတ်၊ ဝီရိယအင်အားမှာလည်း သူမတူအောင်ကြီးမားလှလေသည်။ သာသနာ့ရိပ်သာတွင် သီတင်းသုံး နေတော်မူရာ၌ အအားမပေးဘဲ ရေးစရာရှိသောကျမ်းဂန်များကို အချိန်ရသမျှရေးသားပြုစုတော်မူသည်။ သာသနာရေးကိစ္စဖြင့် တခြားတပါးသို့ကြွရောက်ရာ၌လည်း ပြင်ဆင်စရာရှိသော စာမူများကို ယူဆောင်တော်မူ လျက် ရထားပေါ်မှာဖြစ်စေ၊ သင်္ဘောပေါ်မှာဖြစ်စေ၊ ရောက်ရာဌာန၌ဖြစ်စေ၊ အနီးသို့ဆည်းကပ်ရောက်လာ သူများ ကင်းရှင်းတိုင်း ကျမ်းဂန်များကို ကြည့်ရှုခြင်း၊ ပြင်ဆင်ခြင်းတို့ဖြင့် အချိန်ကိုအသုံးပြုတော်မူလေ့ရှိသည်။

ကြီးမားသောဉာဏ်စွမ်း ထက်သန်သော လုံ့လဝီရိယတို့ဖြင့် သာသနာ့တာဝန် များကို ဆောင်ရွက်တော်မူခဲ့သော ကျေးဇူးတော်ရှင်မဟာစည်ဆရာတော်ကြီး။ (၇)

ကျေးဇူးတော်ရှင် ဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် ရှမ်းပြည်မြောက်ပိုင်း နမ့်ခမ်းမြို့နယ် မန်အောင်ကျေးရွာရှိ “မဟာစည် မဟာသတိပဋ္ဌာန် မန်အောင် ကမ္မဋ္ဌာန်းတိုက်” သို့ ၁၃၁၈-ခုနှစ် တန်ခူးလဆန်း ၄-ရက်နေ့က ကြွရောက်တော်မူခဲ့ပါသည်။ နမ့်ခမ်းမြို့မှ တောင်ပေါ် မန်အောင်ကမ္မဋ္ဌာန်းတိုက်သို့ ဝေါတော်ဖြင့်ပင့်ဆောင် ရာတွင် ဆရာတော်ဘုရားကြီးက ခွင့်မပြုသောကြောင့် တောင်ပေါ်မြေနီလမ်းအတိုင်း ဂျစ်ကားဖြင့် ခက်ခဲ စွာပင့်ဆောင်ကြလေသည်။ ဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် ပဋိပတ္တိသာသနာနုဂ္ဂဟအသင်း အမှုဆောင်လူကြီး များ၊ ယောဂီသူတော်စင်များနှင့် တရားနာပရိသတ်များကို သြဝါဒပေးတော်မူ၍ သတိပဋ္ဌာန်တရား ဟောကြားတော်မူခဲ့လေသည်။ ဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် ကြွရောက်ရန်ခဲယဉ်းလှသော ဤဌာနသို့ လွန်တော်မမူမီ တစ်နှစ်အတွင်း ဒုတိယအကြိမ် ကြွရောက်တော်မူခဲ့လေသည်။ ဤဌာနတွင် ကျေးဇူးတော်ရှင် မဟာစည်ဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ ရုပ်တုတော်နှင့် အရိုးဓာတ်တော်စေတီကို ရိုသေလေးမြတ်စွာ ပူဇော်ထားရှိ လေသည်။

ကြီးမားသောဉာဏ်စွမ်း ထက်သန်သော လုံ့လဝီရိယတို့ဖြင့် သာသနာ့တာဝန် များကို ဆောင်ရွက်တော်မူခဲ့သော ကျေးဇူးတော်ရှင်မဟာစည်ဆရာတော်ကြီး။ (၆)

တစ်ချိန်တွင် သုံးခွမြို့နယ် ရွာတစ်ရွာသို့ ရိပ်သာဖွင့်ပေးရန် ကြွတော်မူရာ၌ လမ်းကလည်း လယ်ကြား အဆင်းအတက်များသည့်လမ်း၊ ဆောင်းကုန်နွေကူးရာသီ ဖုန်က အလိပ်လိုက်အလုံးလိုက် တက်သည့်လမ်း၊ စီးရသည့်ကားက ခေါင်းခန်း၌ ဘေးမှ အကာမပါ၊ ဆရာတော်ဘုရားကြီး ဘေးကိုထွက်မကျရအောင် ဘေးကနေ ကြိုးကြီးနဲ့ ချည်ပြီး ကာထားပေးရသည်၊ နောက်ကစီးသည့်ရဟန်းကလည်း ဆရာတော်ကြီး၏ပခုံး ကို နောက်ကနေဖက်ကိုင်ပြီး ထိန်းပေးထားရသည်။ မြေကြီးပေါ် အေးစေရန် သဲခင်း၊ ရေဖြန်းထားသည့် ယာယီထန်းရွက်တဲထဲတွင် သီတင်းသုံးလျက် ရိပ်သာအသစ်ဖွင့်ပေးကာ သာသနာပြုတော်မူလေသည်။ ဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် ထိုခရီးစဉ်ကို မငြီးငြူပဲ “ဟိုကပုဂ္ဂိုလ်တွေက သဒ္ဓါတရားကောင်းလိုက်ကြတာ တရားအားထုတ်သူတွေ အများကြီး” ဟုပင် ဝမ်းမြောက်စကား မိန့်ကြားတော်မူလေသည်။

ကြီးမားသောဉာဏ်စွမ်း ထက်သန်သော လုံ့လဝီရိယတို့ဖြင့် သာသနာ့တာဝန် များကို ဆောင်ရွက်တော်မူခဲ့သော ကျေးဇူးတော်ရှင်မဟာစည်ဆရာတော်ကြီး။ (၅)

၁၃၄၃-ခုနှစ်၊ ကဆုန်လလောက်တွင် ကယားပြည်နယ် ရှမ်းပြည်နယ်နှင့် အထက်မြန်မာပြည်တစ်ခွင်မှ တရားဟောတရားပြ ပင့်ထားကြသဖြင့် ၂-လကြာမျှကြွရန် ခရီးစဉ်ရေးဆွဲကြရလေသည်။ နိုင်ငံခြား သာသနာပြုခရီးစဉ်လည်းရှိနေ၍ ကယားပြည်နယ်ခရီးစဉ်ကို ကိုယ်စားတစ်ပါးလွှတ်ရန် လျှောက်ထားရာ သက်တော်(၇၇)နှစ်ရှိပြီဖြစ်သည့် ဆရာတော်ဘုရားကြီးက “ဘုရားလက်ထက်က အယူဝါဒမတူဘဲ တိတ္ထိတွေ သာရှိနေတဲ့နေရာကို မြတ်စွာဘုရားကြွတာပဲ၊ ကိုယ်ညံ့ရင် သူတို့ဝါဒအတိုင်း ဟောတာ ထဲ ပါသွားမှာပေါ့လေ၊ ကိုယ်ကတော်ရင်တော့ ကိုယ့်ဝါဒအတိုင်း ကိုယ်ဟောတဲ့အထဲ သူတို့ပါလာမှာပေါ့၊ ခရီးစဉ်အတိုင်းကြွရင် ကောင်းပါတယ်”ဟု မိန့်တော်မူပြီး အစီအစဉ်ကို မဖျက်ရပါ။

ကြီးမားသောဉာဏ်စွမ်း ထက်သန်သော လုံ့လဝီရိယတို့ဖြင့် သာသနာ့တာဝန် များကို ဆောင်ရွက်တော်မူခဲ့သော ကျေးဇူးတော်ရှင်မဟာစည်ဆရာတော်ကြီး။ (၄)

၁၃၃၅-ခုနှစ် သီတင်းကျွတ်လဆုတ် ၅-ရက်နေ့မှစတင်၍ သာသနာပြုခရီးကြွ တော်မူစဉ် အထက်အညာဒေသ၌ မိုးအလွန်များပြီး စိုစွတ်ထိုင်းမိုင်းလျက်ရှိသည်။ ရာသီဥတု မည်မျှပင်ကြမ်းတမ်းသည်ဖြစ်စေ အကြောင်းအားလျော်စွာဖြစ်ပေါ်လာသော သာသနာရေးကိစ္စဖြစ်သည့်အလျောက် ဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် နောက်တွန့်ဆုတ်တော်မမူဘဲ ကြွရောက်တော်မူသည်။ ဆိပ်ခွန်၌သာသနာပြုစဉ် ဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် ပြင်းထန်သောအဖျားဝေဒနာကို ခံစားရ၍ ဆေးကုသသောဆရာဝန်များက ဆရာတော်ဘုရားကြီးအား တရားမဟောဘဲ အနားယူပါရန် လျှောက်ထားကြ၏။

ဆရာတော်ဘုရားကြီးသည်ကား သာသနာရေးနှင့်စပ်လျင်းလာပြီဆိုလျှင် ကျရာတာဝန်ကို ဇွဲလုံ့လဖြင့် မပြီးမနေ ဆောင်ရွက်တော်မူတတ်သော ပင်ကိုယ်သဘောကြောင့် မည်မျှပင်ခက်ခဲစေကာမူ ဆက်လက်၍ ဆောင်ရွက်တော်မူပါသည်။ နတ်တော် လဆန်း ၂-ရက်နေ့အထိ ရက်ပေါင်း ၄၀-ကျော်အတွင်း ဆိပ်ခွန်၊ စစ်ကိုင်း၊ ရွာသစ်ကြီး၊ မန္တလေး၊ တောင်ငူ၊ ကျွဲပွဲ၊ ဖြူး၊ ပဲနွယ်ကုန်း၊ ညောင်လေးပင်၊ ပကြွန်တန်ဆာ၊ ဒိုက်ဦး စသောမြို့များ၌ သတိပဋ္ဌာန်ဝိပဿနာတရားတော်များကို နှစ်ည၊ သုံးညစီ ခရီးစဉ် တလျှောက်လုံး ဟောကြားတော်မူခဲ့လေသည်၊ ဆရာတော်ဘုရားကြီး၏ သာသနာတော် ခရီးတလျှောက်တွင် တစ်ထောက်သောခရီးပေတည်း” ဟူ၍ဖြစ်ပါသည်။

၁၃၃၇-ခုနှစ်၊ တပေါင်းလဆုတ် ၁-ရက်နေ့တွင် ဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် မန္တလေးမြို့မှ လေယာဉ်ဖြင့် ကချင်ပြည်နယ် မြစ်ကြီးနားမြို့သို့ တရားဒေသနာဖြန့်ချိရန် ကြွတော်မူလေသည်။ ကျေးဇူးတော်ရှင် ဆရာတော်ဘုရားကြီးသည် မြစ်ကြီးနား၊ မိုးကောင်း၊ မိုးညှင်း၊ ဟိုပင်၊ မော်လူး၊ ဘောလယ်ရွာတို့၌ သတိပဋ္ဌာန် ဝိပဿနာတရား တော်များကို ၉-ပွဲဟောကြားတော်မူခဲ့လေသည်။ တစ်မြို့မှတစ်မြို့ရောက်ရန် မီးရထား ဖြင့်တတန်၊ ဂျစ်ကားဖြင့်တတန်၊ မီးရထားသံလမ်းပြေးကားဖြင့်တတန်၊ ပင်ပန်းသည်ကို အမှုမထားပဲ သည်းခံ၍ ကြွတော်မူခဲ့လေသည်။ လဆုတ် ၉-ရက်နေ့ ညနေ ၅-နာရီတွင် မန္တလေးမြို့ စိန်ပန်း ရတနာပုံသာသနာ့ရိပ်သာသို့ ကျန်းမာစွာ ပြန်လည်ရောက်ရှိတော်မူပါသည်။ ကျေးဇူးတော်ရှင် ဆရာတော်ဘုရားကြီး ကချင်ပြည်နယ်တွင် ပင်ပန်းလာသမျှ မန္တလေး၌ တစ်ညမျှ အေးချမ်းစွာ အနားယူရန် စီစဉ်ထားသော်လည်း မီးရထား တစ်ညနောက်ကျ၍ မန္တလေးတွင် နာရီပိုင်းမျှသာနားတော်မူကာ ကြိုတင်စီစဉ် ထားသည့်အတိုင်း ညောင်လေးပင်မြို့သို့ကြွရောက်ရန် ည ၈-နာရီတွင် ဘူတာသို့ဆင်း၍ ခရီး ဆက်တော်မူ လေသည်။ ညောင်လေးပင်တွင် ၂-ည၊ ပြွန်တန်ဆာတွင် ၂-ည၊ ဒိုက်ဦးတွင် ၂-ည တရားဟောကြားတော်မူပြီး တန်ခူးလဆန်း ၁-ရက်နေ့တွင် ရန်ကုန်သာသနာ့ ရိပ်သာသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိတော်မူပါသည်။